Analemmatische zonnewijzers

Gray (Haute-Saône, Frankrijk)

"Een zeer curieus wetenschappelijk instrument", aldus de folder die de behulpzame dame in de VVV voor mij kopieerde. Er valt inderdaad veel aan te genieten.

De zonnewijzer ligt binnen een grote cirkel in de buitenhoek van een groot speelveld, de Espace Müllheim, naar het zusterstadje 150 km oostelijk. De fleurige verhoging met beider wapens en vlaggen geven het geheel een driedimensionaal aspect.

De zonnewijzer is fors aan de maat: de lange as is 12 m. De uurcijfers steken duidelijk uit en lopen helemaal rond. De plaatselijke tijd wordt aangegeven met tweemaal I tot XII. De brandpunten van de ellips zijn gemarkeerd met metalen stiften.

De datumlijn is in een mooie gladde plaat marmer gegraveerd. De schaalverdeling geeft het begin en de helft van de kalendermaanden aan. Bij elke streep staat de gecombineerde correctie voor het lengteverschil t.o.v. de 15° meridiaan en de tijdsvereffening, afgerond op 5 minuten. Handig!
Zo'n gladde plaat is trouwens ook handig om de remmen van je brommer te testen.

Boven het noordelijke 12-uurs punt is in een wimpel van fraai mozaïekwerk het motto vermeld. Als ik het goed lees: Nox mihi inimica. Is dat Latijn, of wat? De folder geeft er geen uitsluitsel over.

Dan is er de wereldkaart, eveneens met een elliptische omtrek, die echter niet samenvalt met de ellips van de uurpunten. Het land is uitgevoerd in een donkerder tint beton. Met rode klinkers zijn meridianen per 45° en breedtecirkels per 30° aangegeven. Voor de duidelijkheid hieronder de tekening op de folder.

De folder noemt de zonnewijzer tot slot een diagram van astronomische gegevens:

• Trek vanuit een brandpunt een lijn naar het midden van de zonnewijzer en een naar een 12-uurs punt. De hoek ertussen is de geografische breedte van Gray.
• Trek vanuit een brandpunt een lijn naar het midden van de zonnewijzer en een naar een bepaald punt op de datumlijn. De hoek ertussen is de declinatie van de zon op die datum.
• Trek een cirkel door een bepaald punt van de datumlijn en de beide brandpunten. Deze snijdt de ellips op de tijdstippen van zonsopkomst en zonsondergang op die datum. (Die cirkels heten ook wel de Lambert-cirkels.)
• De hoek die je schaduw maakt met de datumlijn is het azimut (de richting) van de zon.

Er is ter plekke wel een standaard voor een informatiebord (op de bovenste foto rechts voor die dikke boom) maar de informatie zelf is verdwenen. En die dikke boom, tja, die geeft natuurlijk veel heerlijk koele schaduw op een hete zomerdag...

Ligging: 47.4° NB, 5.6° OL
Ontwerp: Maurice Heriau, Dijon
Inwijding: ca. 1988

In het stadje troffen we nog twee zonnewijzers aan: hoog tegen de zijgevel van de basiliek Notre Dame een meridiaanwijzer en aan het raadhuis een verticale zonnewijzer, boven het standbeeld.

De meridiaanwijzer aan de kerk draagt het opschrift Jeunet à Auxonne en het jaartal 1836. Auxonne is een plaatsje 35 km zuidwestelijk van hier.
Aan het raadhuis zit een grote verticale zonnewijzer met index. Schaalverdeling voor de plaatselijke tijd per kwartier. Rond de 12-uurs lijn is de tijdsvereffening aangegeven met puntjes en de initialen van de maanden. De J wordt als I geschreven. I^T staat voor Juillet (juli), A^v voor Avril (april), A^o voor Août (augustus).
De poolstijl is niet goed geplaatst; het voetpunt hoort op de 12-uurs lijn te liggen. Verder is hij ook wat verbogen.

Gray ligt zo'n 45 km ten oosten van Dijon aan de Saône.
Websites: Stad Gray, Gray Toerisme