Bolzonnewijzers

Bolzonnewijzer met meridiaanboog, voorheen Bellingwolde

Deze moderne bolzonnewijzer is een fraai staaltje van instrumentmakerswerk. Hij is gemaakt van een 'joon', een versterkte kunststof bol die gebruikt werd als dobber in de zeevisserij. De diameter is 30 cm. De bol is doormidden gezaagd, glad gemaakt en blauw gelakt. Er zijn 12 grote cirkels in gegraveerd, waarin draden zijn ingelaten bij wijze van uurmeridiaan. De equatoriale urenring draagt uurcijfers van 4 tot 8 (20) uur zonnetijd en heeft een schaalverdeling in kwartieren. De bol is via een verstelbare steun op de voet bevestigd, zodat de zonnewijzer binnen zekere grenzen ingesteld kan worden op de geografische breedte.

De meridiaanboog is verstevigd met een dwarsgeplaatste strip. Hierin is bij de evenaar aan beide kanten een ruimte uitgespaard, waarachter de schaduw van de eigenlijke boog ontstaat. Door de boog te draaien tot de schaduw zo smal mogelijk is, richt je hem op de zon en kun je de tijd aflezen.

De zonnewijzer heeft twee interessante extra's:

• een poolkijkertje
  De as van de bol bestaat uit een buisje dat is afgesloten met twee sierdoppen. Als je die eraf draait, kan er onderin een hoekkijkertje geschoven worden. Hierdoor kun je, als de zonnewijzer goed opgesteld staat, de omgeving van de hemelpool zien zonder je nek te verdraaien. De gezichtshoek is ca. 2°. Omdat de Poolster bijna een graad van de feitelijke hemelpool afstaat, kun je hem in de loop van een nacht en van het jaar langs de rand van het gezichtsveld zien schuiven.
• een declinatie-metertje
  Op het koperen pennetje dat aan de meridiaanboog zit kan een hulpstuk geklemd worden met een schaalverdeling, waarop de declinatie van de zon af te lezen is. Een contragewichtje dat aan de achterkant van de meridiaanboog bevestigd kan worden, zorgt ervoor dat het zwaartepunt van de boog in de poolas blijft liggen en de boog dus niet vanzelf wegdraait.

De zonnewijzer is ontworpen door prof. Brinkman, indertijd directeur van het Kernfysisch Versneller Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen, en is gemaakt door de heer J.H. Oosterwijk, hoofdinstrumentmaker van het Natuurkundig Laboratorium. Zijn naam en het jaartal (19??) staan in de achterkant van de urenring gegraveerd.

De ontvanger van dit geschenk was bouwkundige en betrokken bij de bouw van het KVI. De zonnewijzer is nu in het bezit van zijn kleinzoon. Die vertelde dat de zonnewijzer bij zijn grootvader in Bellingwolde nooit buiten gestaan heeft. En nu lag hij op de kast, omdat hij niet precies wist wat het was. We hebben, op een prachtige zomeravond in de tuin zittend, alle bijzonderheden van dit fraaie instrument langsgelopen, aan de hand van de beschrijving van prof. Brinkman zelf in Bulletin 1985 nr. 4 van de Zonnewijzerkring. Alleen het declinatie-metertje was eventjes onvindbaar. Maar ook dat komt vast nog wel boven water!

Code Sup: Bellingwolde
Ligging: 53.1° NB, 7.2° OL
Ontwerp: H. Brinkman
Inwijding: 1985