Verticale zonnewijzers

Meelfabriek "De Sleutels", Leiden

Waarom deze zonnewijzer zo bijzonder is? Natuurlijk allereerst omdat hij verreweg de grootste verticale zonnewijzer van Nederland is, en misschien wel ter wereld. De grootste die ik voordien kende, de Swensen zonnewijzer, is "maar" 9 x 18 meter. De wand van de meelsilo is maar liefst 33 meter hoog en 27 meter breed; de zonnewijzer meet zelf dus minstens 20 x 20 meter!

De tweede bijzonderheid is nog veel aardiger. Want wat moet je als ontwerper met die overheersende verticale lijnen van die profielplaten? Je kunt ze proberen te negeren en gewoon de uurlijnen er schuin overheen verven. Maar daarvoor zijn ze toch te opdringerig, dus dat gaat wringen.
Hier zijn ze op functionele wijze in de zonnewijzer opgenomen. Het snijpunt van elke (onzichtbare) uurlijn met een van de verticale panelen is aangegeven door een geel vakje. Dat paneel is roodgeverfd en van boven van het uurgetal voorzien. Heel knap!

Hieronder zie je een voorbeeld waarin geen rekening gehouden is met de verticale panelen. Het is de garagedeur van ons vorige huis. Daar kon het omdat het patroon nogal zwaar is en het kleurcontrast nogal uitgesproken. Maar het zou best aardig geweest zijn ook in dat geval een oplossing te zoeken waarbij de verticale belijning wèl benut werd.

De derde bijzonderheid is wat subtieler, maar vooral theoretisch erg interessant. Bij deze zonnewijzer zijn namelijk de hoeken tussen de uurlijnen 'vertaald' naar afstanden langs de lineaire urenschaal bovenaan. Deze transformatie biedt een zekere speling, want je kunt (binnen bepaalde grenzen) kiezen welke panelen je gebruikt voor de snijpunten met de de uurlijnen. De ontwerper heeft hier de schaal aan de uiteinden wat uitgerekt. Maar je kunt hem ook homogeen maken, d.w.z. dat de afstanden tussen de uren gelijk zijn. Dat heb ik uitgewerkt in het voorbeeld hieronder.
(NB. Aangezien het beeld op een monitor niet maatvast is, kunnen de hoeken tussen de uurlijnen iets afwijken.)

De uurlijnen voor deze muur zijn berekend met het programma ZW 2000 van Fer de Vries. Je moet het centrum van de zwarte uurlijnen wel handig tussen de verticale lijnen kiezen, anders sluiten de rode punten links en rechts van het midden niet netjes aan.
De snijpunten van uurlijnen en panelen op de echte zonnewijzer liggen links en rechts van het midden overigens PRECIES op een rechte lijn en vormen samen dus een V. Ik vraag me af of dat theoretisch mogelijk is, of dat er toch wat gesmokkeld is om dat voor elkaar te krijgen...

Veel meer vrijheid in de vertaling van zonnewijzer-aanwijzing naar tijdsaflezing wordt verkregen met lichtgeleiders (optic fibers). Voorbeelden zijn de zonnewijzer in de Jardin des Halles in Parijs en de zonnewijzer van Mike Shaw in Engeland.

De meelfabriek staat op de hoek Oosterkerkstraat/Zijlsingel. De wand wijkt enigszins naar het westen af. De uren van 9 tot 6 (18) uur MET zijn aangegeven. Volgens Zonnewijzers in Nederland zouden de muurbekleding en de zonnewijzer nog in de breedte uitgebreid kunnen worden, maar daar is tot heden kennelijk niet van gekomen.
De poolstijl is een buis van naar schatting zo'n 10 meter lang, die met drie kabels in het gareel wordt gehouden.

Code ZiN: Leiden 9
Ligging: 52.2° NB, 4.5° OL
Ontwerp: H.J. Sloos
Inwijding: juni 1983

Deze zonnewijzer werd bezocht op de excursie 2000 van de Zonnewijzerkring. Het regende op dat moment een beetje, zodat ik pas een jaar later een foto heb gemaakt.