| De Zonnewijzerkring | |
Zomer-excursie 2000 naar Leiden, Den Haag en omgeving
Organisatie: Ton Bron en Dik de Groot
Datum: zaterdag 24 juni 2000
Het programma omvatte de volgende zonnewijzers:
Leiden:
Den Haag:
Rijswijk:
Wassenaar:
Ik heb bij het schrijven van deze pagina dankbaar gebruikgemaakt van de uitgebreide, kleurrijke documentatiemap die Ton en Dik voor ons samengesteld hadden.
Dubbele cylindrische puntzonnewijzer, Leiden
De linker schaal dient voor de lengende dagen, de rechter voor de kortende. Tijd en datum worden aangegeven door de punt van het staafje, dat precies op de as van de cylinder eindigt. De tijdlijnen voor MET zijn niet recht, maar volgen de tijdsvereffening. Op de foto zijn ze misschien niet zo goed te zien. Er zijn lijnen per kwartier, wat een zeer nauwkeurige aflezing mogelijk maakt. Datumlijnen zijn aangegeven voor de 1e en de 16e van elke maand, alsmede voor de equinoxen en solstitia.
Om de rand bevindt zich een ring met het motto "1976 - Tot waar het licht aan de duisternis grenst - Job 26:10b".
Code Sup: Leiden 11
Ligging: 52.2° NB, 4.5° OL
Ontwerp: H. Haasnoot
Inwijding: 1976
Verticale zonnewijzer, Huize Raemwyck, Leiden
Deze zonnewijzer siert de voorgevel van een huisartsenpraktijk aan de De Laat de Kanterstraat. Hij geeft MET aan; de rode lijn is voor 12 uur plaatselijke tijd.
De poolstijl wordt gevormd door de voorkant van een raamwerk. Dat verwijst naar de "Leidse Ramen" waarop vroeger het vers geverfde laken werd gespannen om het te laten drogen. Volgens de overlevering moeten die ongeveer op deze plaats gestaan hebben.
Het '+' teken geeft aan waar de poolstijl de wijzerplaat zou raken.
Het opschrift moet gezien worden als een modern gedicht: men is vrij om de volgorde van de woorden te kiezen.
Code Sup: Leiden 13
Ligging: 52.2° NB, 4.5° OL
Ontwerp: Marinus Hagen
Inwijding: september 1996
Equatoriale zonnewijzer, type Ten Houte de Lange, Den Haag
Deze equatoriale plaatzonnewijzer heeft enkele opvallende kenmerken.
De zijkanten van de smalle, rechtopstaande plaat dienen als poolstijlen. De tijdschaal is dus gesplitst bij 12 uur (plaatselijke tijd). De 'achterkant' van de brede schaduw wijst dus 's morgens de tijd aan, de 'voorkant' 's middags. De tijdschaal kan daarom niet homogeen zijn. Maar voor 6 uur en na 18 uur wisselt de poolstijl eveneens, zodat de tijdschaal daar opnieuw verandert.
De verticale plaat is draaibaar, waardoor de zonnewijzer op de juiste breedte ingesteld kan worden.
Het blokje op de rand van de wijzerplaat geeft rond het middaguur de datum aan op de smalle, rechtopstaande plaat.
De zonnewijzer is ontworpen door W.G. ten Houte de Lange, in de 30er jaren werkzaam bij het Zeiss-planetarium in Den Haag. Hij beschreef deze in het boekje Maak zelf een zonnewijzer, ca. 1938. De zonnewijzer is niet vast opgesteld, maar was voor deze gelegenheid tevoorschijn gehaald.
Code Sup: 's-Gravenhage 8
Ligging: 52.1° NB, 4.3° OL
Ontwerp: W.G. ten Houte de Lange
Inwijding: ca. 1938
Equatoriale zonnewijzer, type Bernhardt, Wassenaar
Het ontwerp van Martin Bernhardt uit 1965 is heel elegant. De equatoriale zonnewijzer wordt zomer en winter op de schaal aan de bovenkant afgelezen, door de welving in de wijzerplaat. De schaduwgever voorziet ook in de tijdsvereffening, doordat er twee zijn, voor de lengende en de kortende dagen. De uren zijn dubbel aangegeven, voor MET en zomertijd.
Het is een precisie-instrument, met een afleesnauwkeurigheid van minstens 1 minuut. De zonnewijzer wordt dan ook speciaal voor de locatie van de klant gemaakt!
Code Sup: Wassenaar 4
Ligging: 52.1° NB, 4.4° OL
Ontwerp: Martin Bernhardt
Inwijding: september 1998
Zelfrichtende gemotoriseerde poolstijlzonnewijzer, Wassenaar
Een nieuw type zonnewijzer! De schaduw van de strip valt op twee zonnepanelen. Het paneel dat het meeste licht vangt, brengt een klein elektromotortje in beweging. Dit laat de panelen draaien om een poolas, zodanig dat de balans hersteld wordt. De zonnewijzer blijft dus op de zon gericht. Het motortje drijft tevens een klokje aan dat de tijd wijst. De nauwkeurigheid is ca. 1 minuut in helder zonlicht.
De zonnewijzer stopt 's avonds natuurlijk, maar is 's morgens zelfstartend, doordat het geheel dubbel uitgevoerd is en de zon dan op de panelen aan de 'achterkant' valt. Een wonderbaarlijk instrument!
Ligging: 52.1° NB, 4.4° OL
Ontwerp: Ton Bron
Inwijding: 2000
Verticale, sterk oost afwijkende zonnewijzer, Kerkstraat, Wassenaar
Een oude bekende voor de Zonnewijzerkring. Het is bijna een oostwijzer. Het (virtuele) inplantingspunt van de poolstijl ligt hoog boven de verticale 12-uurs lijn. De bovenste punt van de stijl geeft op deze lijn de datum aan, middels het dierenriem-teken.
De zonnewijzer is gedateerd 1787; zowel het materiaal van de wijzerplaat als de beschildering moeten dus al menigmaal vervangen zijn. Dat zal de reden zijn dat de symbolen van de dierenriem soms wat 'uit vorm' zijn, zoals '89' voor de Kreeft. Vergelijk deze bijv. eens met de tabel. Of ze zijn weggeraakt, zoals de Stier. Boogschutter, Steenbok en Waterman zouden boven de wijzerplaat vallen.
Het motto luidt:
Doet regt, ontziet niemand,
want den tijd loopt door zijn kring
denkt dat de dood komt aan
opdat uw rekening
met een goed slot mag staan.
Code ZiN: Wassenaar 2
Ligging: 52.1° NB, 4.4° OL
Inwijding: 1787, restauratie 1992
Verticale zonnewijzer met azimutschaal, N.H. Kerk, Wassenaar
Een ietsje naar het oosten afwijkend is deze zuidwijzer. Naast de urenschaal heeft hij datumlijnen voor de equinox, aangeduid met "EQUINOCTIAAL", en de solstitia: "ZUYDER KEERKRING" en "NOORDER KEERKRING".
Bijzonder zijn de azimut-lijnen, voor de richtingen tussen zuid-oost en zuid-west, in 8 delen van 11¼ graad.
En dan nog twee motto's - het kan niet op.
Bovenaan uit Psalm 102:
Des menschen dagen zijn als eene afgaande schaduwe
en onderaan:
Praeteritum tempus nunquam revertitur
oftewel: De voorbije tijd keert nooit weer.
De zonnewijzer is fraai gerestaureerd in 1992, maar begint rechtsonder alweer aan houtrot ten offer te vallen. Gelukkig maar dat die grote beuk pal ervoor veel schaduw geeft...
Code ZiN: Wassenaar 1
Ligging: 52.1° NB, 4.4° OL
Ontwerp: A.v. Dijk
Inwijding: 1757, restauratie 1992