Analemmatische zonnewijzers

St. Janskerkhof, Utrecht

De analemmatische zonnewijzer in Utrecht, op het plein van de St. Janskerk, is de eerste permanente van dit type in Nederland op openbaar terrein. Het ontwerp werd door de Zonnewijzerkring aangeboden aan de stad Utrecht, ter gelegenheid van haar eerste lustrum in 1983.

De zonnewijzer heeft een lange as van 10 meter, eigenlijk iets te groot voor een schaduwgever van menselijke lengte. Ja, bedankt voor de demonstratie, Manon!

Het ontwerp is fraai. De datumlijn is gegraveerd in een lange stenen plaat. Hierop zijn de kalendermaanden aangegeven, niet zoals zo vaak de 'dierenriem-maanden'. De uurpunten voor de MET worden gevormd door kunststof platen, waarin bronzen cijfers zijn ingelaten. De middelbare plaatselijke zonnetijd wordt daar tussenin aangegeven door witte stenen, zonder cijfers. De brandpunten van de ellips zijn gemarkeerd met driehoekige tegels, die als pijlpunten tevens oost en west aanwijzen. Ook voor het noorden is er een pijlpunt. (Nee, er is geen zuid-pijl.)

Ik had me erg verheugd op het bezoek aan dit gedenkwaardige exemplaar. Helaas, zoals zo vaak viel het toch wat tegen, en dan is de teleurstelling des te groter.

Ten eerste de ambiance: de gemeente had kennelijk parkeerruimte nodig voor een paar bovenmaatse plantenbakken, en zag nog een mooi plekje vrij. Wellicht tijdelijk, want de straat langs de oostzijde van het Janskerkhof ligt overhoop. Maar 'tijdelijk' is een rekbaar begrip, zoals blijkt uit het onkruid rond de bakken...

Of zouden ze met opzet nog net de datumlijn in het zicht hebben gelaten?

Het tweede probleem zijn de uurpunten. Die zijn zo te zien van een soort multiplex, dat de tand des tijds geen 17 jaar blijkt te weerstaan...
Hiernaast mist rechts het 12-uur punt. Wel zie je nog de pijl die het noorden aanwijst, en de steen van 12 uur zonnetijd (op ca. 12.40 uur MET).
Ook de platen met de tekens van de dierenriem bij de equinoxen en de solstitia, die langs de datumlijn lagen, missen inmiddels (foto hierboven).

Code ZiN en Sup: Utrecht 11
Ligging: 52.1° NB, 5.1° OL
Ontwerp: J.A.F. de Rijk
Inwijding: oktober 1983