Verticale zonnewijzers
Zadkine, Museum Het Nijenhuis, Heino/Wijhe
Op het grasveld voor kasteel Het Nijenhuis staat een aangrijpend beeld van Zadkine; een vrouw omhelst een man die boven haar uitrijst, de (gespleten) blik in de verte gericht. De man draagt een verticale zonnewijzer tussen oor en schouder, handsfree.
De wijzerplaat is becijferd van IX tot VI (18) uur (zonnetijd). Er zijn ook uurlijnen die naar boven lopen, maar die vervullen uiteraard geen gnomonische functie. De poolstijl eindigt in een pijlpunt en wordt door een krul ondersteund. Desondanks is hij geknikt; is zelfs een museum niet veilig voor vandalen?
Onderaan de wijzerplaat is met enige moeite het motto te ontcijferen:
Hora sit optima vobis
oftewel: Dit uur zij voor u het beste.
Nu ben ik geen kunstkenner, maar ik vind het eigenlijk een vreemd geheel. Nou ja, juist géén geheel, eigenlijk. Inhoudelijk heeft het paar zo te zien andere prioriteiten dan de (zonne)tijd. De wijzerplaat vormt ook stilistisch geen geheel met het paar; hij mist de van verre herkenbare 'Zadkine-touch'. Neem bijvoorbeeld die rand met uurcijfers...
Het museum heeft een foto van een gipsen model van het beeld, waarop een veel soberder en stilistisch beter passende zonnewijzer te zien is. De uiteindelijke zonnewijzer is niet met het beeld mee gegoten, maar naderhand gemonteerd. Hij is ook anders georiënteerd. Het zou me niet verbazen als de buurtsmid bij Zadkine om de hoek nog een oude zonnewijzer had liggen en die maar even zelf op het beeld geschroefd heeft...
De sculptuur hoort bij het museum van de Hannema-de Stuers Fundatie, die exposeert in Het Nijenhuis en de Bergkerk in Deventer, en binnenkort ook in Zwolle, in het voormalige gerechtsgebouw aan de Blijmarkt. De Fundatie verkreeg het beeld in 1963 door een legaat van mevr. De Graaff-Bachiene. Haar man kocht het werk direct van de kunstenaar, met wie hij bevriend was. Hoewel het beeld al in 1929 gemaakt is, werd het pas rond 1947 in brons gegoten. Er moet ook een stenen versie van bestaan.
Zadkine (1890-1967) werkte in Parijs, waar Jacob de Graaff hem geregeld bezocht. De familie De Graaff woonde eveneens in Frankrijk, en wel vlakbij Mont-de-Marsan. De hoek van de poolstijl is volgens Zonnewijzers in Nederland ca. 45°, gemeten naar de hoek van de 3-uurslijn. Dat zou beter passen bij de breedte van Mont-de-Marsan (43.9°) dan bij die van Parijs (48.8°).
Ik ben dr. Gerdien Verschoor, conservator moderne kunst van het museum, erkentelijk voor de informatie die zij me toezond.
Code ZiN: Heino
Ligging: 52.2° NB, 4.5° OL
Oorspronkelijke locatie: Mont-de-Marsan (Landes, Frankrijk), 43.9° NB, 0.5° WL
Ontwerp: Ossip Zadkine (1929)
Inwijding: ca. 1947
De voorgevel van het kasteel ligt vrijwel precies op het noorden. Het beeld kijkt dus recht naar het kasteel, zodat je het op de foto hierboven van achteren ziet. In de museumwinkel zag ik een boek over Het Nijenhuis liggen, met op de omslag een foto vanuit ongeveer dezelfde gezichtshoek.
Alleen, daar zie je het beeld schuin van voren, zodat kasteel en beeld op een vroege zomerochtend fraai in het zonlicht staan te pronken. Bijgaande 'thumbnail', van de website van het museum, is niet erg duidelijk, maar vergelijk die met de foto hierboven. Bij navraag bleek dat het beeld voor de foto door een kraan 3/8 slag gedraaid was. Of hij precies in de goede stand teruggezet is, mogen wij slechts hopen...
Hoewel kasteel Het Nijenhuis dicht bij Heino ligt, ligt het nog net in de gemeente Wijhe. Vandaar dat er nog wel 's wat gerommeld wordt met de plaatsnaam.
De geschiedenis van Het Nijenhuis gaat terug tot halverwege de 15e eeuw. In de tweede helft van de 17e eeuw werd het tot de huidige omvang uitgebreid.
Andere zonnewijzers van beroemde kunstenaars: