Analemmatische zonnewijzers
Besançon (Doubs, Frankrijk) - niet langer de vergeten zonnewijzer
Een werkgroep, bestaande uit:
De restauratie is inmiddels in volle gang. De werkgroep heeft het benodigde bedrag, ca. 10.000 Euro, bijna bijeen. Wil je helpen met de laatste loodjes?
[Een bewerking van deze tekst is verschenen in het Bulletin van de Zonnewijzerkring, nr. 76 (mei 2001), p.24-25.]
Nee, de zonnewijzer was er niet meer. Aldus de vriendelijke mevrouw die ons te woord stond bij het Observatorium van Besançon. Na enig aandringen vertelde ze ook nog dat hij ooit bij het parkeerterrein had gelegen, aan de overkant van de weg. Waren er geen restanten meer te zien? Nee, er was ècht niets meer van terug te vinden.
Toen we vertrokken reden we haast stiekem toch de parkeerplaats op en vonden daar deze overblijfselen. Kennelijk geneerde de dame zich voor de jammerlijke toestand van dit object. Maar het is er nog, en je kunt ook zien dat het ooit een heel aardige zonnewijzer was.
De afmeting is ook precies goed: de lange as is 6 meter. De datumlijn is zo sterk verweerd dat er geen herkenbare inscripties meer te lezen zijn.
Met behulp van de rijkelijk aanwezige dennenappels accentueerde Manon de uurpunten, die we met enige moeite terug konden vinden. Alle 24, want ze vormen een complete ring. Er waren verder merkstrepen per kwartier aangebracht.
De uurpunten zijn genummerd van 0 tot 23. Dat is opvallend, want bij andere zonnewijzers met een volledige urenring (Brou, Dijon, Gray) loopt de schaalverdeling tweemaal van I tot XII. Extra bijzonderheid: de 0 ligt op het noordelijke punt, waar je schaduw 's middags om 12 uur plaatselijke tijd valt.
Navraag op de Sundial Mailing List leerde dat vòòr 1925 astronomen de Juliaanse uurtelling gebruikten, waarbij de dag om 12 uur 's middags begint. Dan veranderde de datum 's nachts onder werktijd niet, wat handig was bij het noteren van de waarnemingen! Dit suggereerde dat de zonnewijzer van vòòr 1925 stamt.
Dr. Denis Savoie, voorzitter van de Commission des Cadrans Solaires van de Société Astronomique de France, kon mij vertellen dat de zonnewijzer is aangelegd in 1902, onder leiding van de toenmalige directeur van het observatorium, L.-J. Gruey. Daarmee is dit de op twee na oudste analemmatische zonnewijzer ter wereld, na die in Brou (16e/17e eeuw) en Dijon (1827), en vóór die in Montpellier (1927), Avignon (1931) en Vienne (1937), het rijtje dat je altijd genoemd ziet! Waarom is deze bijzondere zonnewijzer zo in de vergetelheid geraakt, of misschien wel nooit bekend geworden?
Denis was ook zo vriendelijk mij een notitie van Gruey te sturen, waarin de plattegrond van de zonnewijzer voorkomt:
Hierop is de afwijkende urenschaal te zien. De datumlijn is ingedeeld in de dierenriem-maanden en voorzien van de bijbehorende symbolen. Wellicht ten overvloede: O(uest) = west, E(st) = oost.
Al met al is dit dus een heel bijzondere zonnewijzer, met zijn historisch-astronomische urenschaal. In 2002 zou hij zijn eeuwfeest kunnen vieren. Maar de jammerlijke staat maakt dat er weinig te vieren valt. Via via heb ik het observatorium hierop opmerkzaam gemaakt, met de suggestie hem voor het jubileum te restaureren. Helaas, de sterrenwacht heeft momenteel andere prioriteiten, werd me gemeld. Ook in dat opzicht een vergeten zonnewijzer!
Ligging: 47.2° NB, 6.0° OL
Ontwerp: L.-J. Gruey
Inwijding: 1902
De vriendelijke mevrouw wilde ons wèl graag naar een nieuwe verticale zonnewijzer hebben, die het hoofdgebouw van de universiteit in het centrum van de stad siert, maar daar is het niet meer van gekomen. Gelukkig kun je er toch van genieten, dank zij de website van François Blateyron.
Graag had ik het Museum van de Tijd bezocht, want daar moet ook het een en ander over zonnewijzers te zien zijn. De collectie was een onderdeel van het Museum voor Schone Kunsten, maar wordt verzelfstandigd en ondergebracht in het Granvelle-paleis. Dat werd nu verbouwd. Het museum zou in het voorjaar van 2001 zijn poorten openen, maar nu lees ik "in 2002"...
In de SAF-catalogus is ook een analemmatische zonnewijzer vermeld op het schoolplein van het Lycée Jules Haag. Die is daar in 1983 geschilderd in het kader van een educatief project. De school was natuurlijk gesloten, en in het buitenland klim ik niet zomaar over hekken. Maar vanaf de straat herkende ik de plaats waar de zonnewijzer gelegen moet hebben van een foto die ik wel eens gezien had: voor die deuren daar in het midden.
Tip (uit de reisgids): In de kathedraal Saint-Jean bevindt zich een astronomisch uurwerk uit de 19e eeuw, waarop van 70 wijzerplaten maar liefst 122 grootheden afgelezen kunnen worden.
Websites:
Hoe kun je bijdragen aan de restauratie?
Een financiële bijdrage voor de restauratie van de analemmatische zonnewijzer in Besançon kun je overmaken op:
Bij gebruikmaking van een internationale overschrijvingskaart zijn er sinds 1 juli 2003 geen kosten aan verbonden (in Nederland).
Hiernaast de voorkant van de folder die aan deze actie is gewijd.